Aktualności

Promieniowanie jonizujące

Ze Zbigniewem Pankiewiczem Inspektorem Ochrony Radiologicznej i Koordynatorem ds. Zarządzania Jakością w Rentgenodiagnostyce i Radiologii Zabiegowej rozmawia Ryszard Pankiewicz
Jakie są korzyści z promieniowania jonizującego szpitalu i gdzie ono jeszcze występuje?
Promieniowanie jonizujące w warunkach naszego Szpitala przynosi znaczące korzyści. Niosąc pomoc chorym stosujemy je i wykorzystujemy w rentgenodiagnostyce oraz radiologii zabiegowej. Poza Szpitalem stosowane jest również w radioterapii oraz medycynie nuklearnej. Należy jednak pamiętać, że z promieniowaniem jonizującym mamy do czynienia nie tylko w medycynie, ale też w badaniach naukowych, technice jądrowej, przemyśle. Występuje ono również w warunkach naturalnych czyli w kosmosie, w skorupie ziemskiej jako naturalne izotopy promieniotwórcze, jako gaz szlachetny radon, a nawet jako radionuklidy w organizmie człowieka. Mówiąc o promieniowaniu jonizującym możemy wymieniać całą gamę korzyści jakie mamy w związku z jego stosowaniem, ale należy też pamiętać o jego negatywnym wpływie na organizm ludzki.
O jakie negatywne skutki chodzi?
Faktem jest, że w większości przypadków niebezpieczeństwo zagrażające człowiekowi sygnalizuje w jakiś sposób swoje istnienie, np. skaleczenie lub uraz spowodowany jakimś urządzeniem, zatrucie gazem lub oparzenie jest zwykle poprzedzone zjawiskiem docierającym do świadomości człowieka za pośrednictwem zmysłów. Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym lub otrucia niektórymi truciznami, wprawdzie z góry niewyczuwalne przypomina jednak o swym istnieniu przez natychmiastowe działanie. Niebezpieczeństwo związane z promieniowaniem jest zupełnie niezauważalne i mniej oczywiste. Człowiek znajdujący się w zasięgu promieniowania wcale tego nie odczuwa. Natomiast po otrzymaniu w ciągu długiego czasu stosunkowo niewielkich dawek pierwszym objawem mogą być występujące nieraz po wielu latach nieodwracalne choroby. Zapobieganiem przed napromieniowaniem i jego negatywnymi skutkami zajmuje się ochrona radiologiczna. Jest to bardzo szerokie zagadnienie związane z ochroną ludzi, ale też i środowiska przed szkodliwym działaniem promieniowania jonizującego, a jednym z jego elementów jest ochrona radiologiczna w medycynie.
Czy możemy zdefiniować negatywne skutki promieniowania na organizm ludzki?
Mechanizm oddziaływania promieniowania jonizującego na organizm ludzki, to skomplikowane zjawiska fizyczne, chemiczne i biologiczne, a jednym z głównych ich efektów jest radioliza wody, czyli jej rozkład na jony. To, jaki wpływ wywrze na dany organizm promieniowanie jonizujące w dużej mierze zależy od rodzaju promieniowania, z jakim mamy do czynienia i w zależności od jego charakterystyki. Biorąc pod uwagę np. promieniowanie alfa mamy do czynienia z jednej strony z małą przenikliwością, a z drugiej niezwykle silnym oddziaływaniem biologicznym. Ponadto wpływ na reakcję organizmu poddanego ekspozycji mają takie parametry jak moc dawki, rodzaj napromienianych tkanek, a także poziom ich utlenowania. Mówiąc o negatywnych skutkach napromienienia należy wyróżnić dwa typy.
Jakie są to typy?
Pierwsze z nich, to skutki stochastyczne. Występują one z określonym prawdopodobieństwem, czyli mogą ale nie muszą wystąpić. Dodatkowo nie istnieje dla nich pojęcie dawki progowej (nie można określić wielkości dawki promieniowania po otrzymaniu której skutki się pojawiają). Istnieje więc zależność liniowa między prawdopodobieństwem wystąpienia, a otrzymaną dawką. Przykładem tych skutków, to zmiany dziedziczne u potomstwa oraz choroba nowotworowa. Ważna rzeczą jest fakt, że skutki te pojawiają się dopiero po wielu latach od ekspozycji i trudno jest stwierdzić czy są one wynikiem napromienienia czy też nie. Drugi typ skutków, to skutki determistyczne. W odróżnieniu od skutków stochastycznych można wyznaczyć dla nich wartość progową, powyżej której wzrost dawki jest proporcjonalny nie tylko do prawdopodobieństwa wystąpienia efektów zdrowotnych, ale również do jego stopnia ciężkości.
Po ataku atomowym na Hiroszimę i Nagasaki osoby cierpiały na chorobę popromienną. Zastosowanie takiej analogii jest przesadne ale w pewnym zakresie ma związek z promieniowanie jonizującym w szpitalu i jego oddziaływaniem na organizm ludzki w sytuacji przekroczenia dopuszczalnych dawek.
W wyniku otrzymania wysokich dawek dochodzi do przejściowego lub trwałego uszkodzenia tkanek, co może prowadzić do choroby popromiennej. Dodatkowo efekty oddziaływania biologicznego można podzielić na trzy kategorie. Pierwsza kategoria, to skutki somatyczne. Polegają one na uszkodzeniu radiacyjnym komórek somatycznych, a efekty te mogą przejawiać się w ciele napromieniowanego osobnika po kilku minutach, tygodniach, a nawet po latach. Przykład skutków somatycznych wczesnych, to ostra lub przewlekła choroba popromienna oraz miejscowe uszkodzenie skóry. Przykład skutków somatycznych późnych, to zmętnienie soczewek oka i zaćma popromienna, aberracje chromosomowe w komórkach somatycznych, nowotwory złośliwe, niepłodność oraz zahamowanie wzrostu i rozwoju. Druga kategoria, to efekty genetyczne, które występują przy uszkodzeniach komórek odpowiedzialnych za dziedziczenie. Trzecia kategoria, to uszkodzenia radiacyjne płodu uszkadzające embrion we wczesnym stadium rozwoju. Jak już zostało wspomniane napromienienie organizmu ludzkiego dostatecznie wysoką dawką może wywołać zespół objawów określany jako choroba popromienna. Najczęściej występującymi objawami tej choroby są zmiany w koncentracji limfocytów, granulocytów oraz płytek krwi, a także nudności, wymioty, wypadanie włosów, krwawienia, biegunka, poparzenia, co w efekcie może prowadzić do śmierci.
W związku z powyższym nasuwa się pytanie. Czy promieniowania jonizującego w szpitalu należy się bać?
Biorąc pod uwagę nieprzewidziane zdarzenia radiacyjne o dużym zasięgu lub świadome użycie promieniowania przeciwko ludzkości, to z pewnością tak. Przenosząc problematykę negatywnego oddziaływania promieniowania jonizującego na organizm ludzki w warunkach naszego Szpitala, absolutnie nie. Zapewniam, że pracownicy naszego Szpitala wykonujący pracę w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące, pacjenci poddawani ekspozycji oraz osoby przebywające w pobliżu źródeł promieniowania pod względem narażenia na promieniowanie są całkowicie bezpieczni ponieważ warunki ochrony radiologicznej są spełnione i skuteczne.
Dziękuje za rozmowę.