Rady dietetyka
Kontakt:
Dietetyk Szpitala: Pani mgr Marzena Szwed
Adres e-mail: dietetyk@szpital.zam.pl
Telefon: 84 677 33 59
Jak powinniśmy się odżywiać?
Wszyscy wiemy, że odżywianie odgrywa ważną rolę, ale tak naprawdę codzienny pośpiech i brak chęci powoduje, że zostajemy przy starych nawykach żywieniowych i powielamy błędy, które dadzą efekty w postaci chorób w przyszłości. Jest to fakt poparty wieloma badaniami prowadzonymi przez naukowców w czasach obecnych, ale do takiej prawdy jeszcze w czasach starożytnych doszedł ojciec medycyny Hipokrates mawiając że trucizna trafia wraz z pożywieniem.
Dlatego zachęcam wszystkich, którzy będą to czytać niech przez chwilę się zastanowią, że naprawdę nigdy nie jest za późno, by zmienić podejście do żywienia i zrobić mały krok w tym kierunku. Tak naprawdę doceniają zalety diety pacjenci, którzy mieli duże problemy zdrowotne, ale postawili na zmiany w swoim jadłospisie i wiedzą o czym mówię. Pamiętajcie państwo, że w każdym organizmie zachodzi wiele zmian bardzo indywidualnych, każdy z nas jest inną fabryką biochemiczną i potrzeba mu czego innego. Nie ma diety uniwersalnej i na całe życie, dlatego warto się wsłuchiwać w potrzeby swojego organizmu i nie lekceważyć sygnałów ostrzegawczych jakie wysyła organizm.
Ostatnie badania naukowców dowodzą, że nasz organizm ma zadziwiającą zdolność samonaprawy i może odzyskać kilka lat młodości. Jest jedno "ale" - musisz się poddać rygorystycznej diecie, musisz ćwiczyć regularnie, zwalczać nałogi i słuchać lekarza. Nikt z nas nie ma ochoty na tak wielkie zmiany, ale te małe też dają efekty w każdym wieku. Wszyscy słyszymy że nadwaga to pierwszy krok do cukrzycy, chorób krążeniowych, chorób metabolicznych, nowotworowych, przewodu pokarmowego i wielu innych, ale zawsze myślimy, że to nas nie dotyczy, a tymczasem nigdy nie wiadomo kiedy choroba nas zaatakuje, dlatego trzeba dokonać kilku zmian w naszych jadłospisach i postawić na profilaktykę:
- Co najmniej 3 posiłki umiarkowanej wielkości - w tym koniecznie śniadanie.
Tryb życia większości z nas sprawia, że mamy coraz mniej czasu na jedzenie. Konsekwencją tego jest zmniejszenie liczby posiłków do 2 dziennie: śniadania i obiadokolacji, co z kolei zwiększa znacznie ryzyko nadwagi i otyłości. Dlatego należy jeść co najmniej 3 posiłki (lub więcej) na dobę. Ostatni posiłek nie powinien być zjadany bezpośrednio przed snem. - W każdym posiłku produkty zbożowe, takie jak: pieczywo ciemne, płatki, kasze, makarony lub ziemniaki.
Głównym źródłem energii w diecie powinny być węglowodany złożone. Najwięcej dostarczają ich produkty zbożowe. Zaleca się, aby w każdym posiłku znalazły się: pieczywo ciemne, płatki, kasze, makarony. Są one również doskonałym źródłem wartościowego białka oraz witaminy B1 (biorącej udział w przemianach węglowodanów), B6 (niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz koniecznej do tworzenia krwinek czerwonych). Dostarczają też błonnika pokarmowego i składników mineralnych - żelaza, magnezu, miedzi i cynku. Istnieją znaczne różnice w wartości odżywczej pieczywa, w zależności od tego, z jakiej mąki zostało sporządzone. Pieczywo ciemne z mąk grubego przemiału zawiera więcej witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego niż pieczywo białe; jest wiec zdrowsze. - Warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku, a także między posiłkami. Powinny być nie tylko składową każdego posiłku, ale trzeba je również spożywać między posiłkami. Warzywa i owoce są bowiem głównym źródłem większości witamin i składników mineralnych oraz dostarczają dużych ilości błonnika pokarmowego. Świeże warzywa i owoce pokrywają w dużym stopniu dzienne zapotrzebowanie na witaminę C i beta-karoten, czyli przeciwutleniacze (zwalczające wolne rodniki) odgrywające ogromną rolę w zabezpieczeniu organizmu przed rozwojem miażdżycy i nowotworów. Owoce i warzywa są niskokaloryczne, a więc szczególnie polecane w dietach odchudzających.
- Co najmniej 2 pełne szklanki mleka (najlepiej chudego) lub tyle samo kefiru i jogurtu plus 1-2 plasterki serów.
Produkty mleczne są niezastąpionym źródłem wapnia w naszej diecie. Dostarczają również wysokowartościowego białka, witaminy B2. Odpowiednia podaż wapnia i witaminy D w diecie może uchronić przed osteoporozą, zapobiec łamliwości kości w starszym wieku. Osobom dorosłym zaleca się wybieranie produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu. Produkty pełnotłuste są bowiem źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych mających niekorzystny wpływ na stężenie cholesterolu we krwi. Osoby z nietolerancją laktozy zamiast mleka powinny spożywać mleczne napoje fermentowane, takie jak jogurt, kefir, mleko ukwaszone. - Porcja ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa (do wyboru) - wszystkie dostarczają białka o wysokiej wartości odżywczej. W ciągu dnia należy spożyć jedną z wymienionych porcji o wysokiej wartości odżywczej mięsa decyduje zawartość pełnowartościowego białka (wszystkie niezbędne aminokwasy, które muszą być dostarczone organizmowi ludzkiemu wraz z pożywieniem), składników mineralnych, zwłaszcza żelaza oraz witamin, szczególnie z grupy B (B1, B2, B6, PP, B12).
- Z mięs należy wybierać chude gatunki - indyk, kurczak, cielęcina, królik. Z drobiu trzeba usunąć skórę. Ograniczenie tłuszczów zwierzęcych w naszej diecie znacznie zmniejsza ryzyko rozwoju wielu groźnych chorób, np. miażdżycy i niektórych nowotworów.
- W ciągu tygodnia należy przynajmniej 2-3 razy zastąpić mięso w posiłku obiadowym rybami.
Ich białko jest równie wartościowe jak białko mięsa, a przy tym bardziej lekko strawne. Tłuszcz ryb morskich zawiera znaczną ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym także omega-3, które odgrywają istotną rolę w profilaktyce miażdżycy. Ryby są również bogate w składniki mineralne i witaminy, m.in. selen, fosfor, magnez, wapń, witaminę A, fluor, potas, witaminę D. Ryby morskie oraz owoce morza są ponadto wspaniałym źródłem jodu. - Jedna łyżka stołowa oleju lub oliwy oraz nie więcej niż 2 łyżeczki margaryny miękkiej (bez tłuszczów trans).
Wymienione produkty są źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) zawartych w tłuszczach roślinnych. NNKT nie są syntetyzowane przez organizm i dlatego muszą być dostarczane wraz z pożywieniem. Oleje roślinne są ponadto źródłem witaminy E, która również należy do przeciwutleniaczy. W ostatnich latach stwierdzono antymiażdżycowe działanie nienasyconych kwasów tłuszczowych, zarówno jedno-, jak i wielonienasyconych. - Woda mineralna oraz naturalne soki warzywne i owocowe (nie mniej niż 1 litr).
Przy dużym wysiłku fizycznym oraz w czasie letnich upałów należy zwiększyć tę ilość.
Nomenklatura diet
Pierwszą klasyfikację diet do użytku szpitalnego w Polsce opracowała Komisja Dietetyki PAN w początkach 1969 r. Obecna klasyfikacja opracowana dla zakładów opieki zdrowotnej, w tym przede wszystkim szpitalnictwa, przez Zakład Żywienia Klinicznego w Instytucie Żywności i Żywienia w 2001 roku jest poszerzona i unowocześniona, i obejmuje następujące rodzaje diet:
- Dieta podstawowa
- Dieta łatwo strawna
- Dieta łatwo strawna z ograniczeniem
- Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
- Dieta łatwo strawna z modyfikacjami konsystencji (papkowata, płynna, płynna wzmocniona, do żywienia przez zgłębnik lub przetokę)
- Dieta łatwo strawna z modyfikacjami konsystencji
- Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów
- Dieta łatwo strawna niskobiałkowa
- Dieta bogatoresztkowa (bogatobłonnikowa)
- Dieta ubogoenergetyczna (niskokaloryczna)
- Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych
- Diety specjalne stosowane w celiakii (bezglutenowa) galaktozemii lub fenyloketonurii
Należałoby dodatkowo uwzględnić grupę diet takich, jak:
- dieta z modyfikacjami składników mineralnych (np. bogatopotasowa, niskosodowa, niskofosforanowa itp.)
- dieta małoresztkowa (z ograniczeniem błonnika pokarmowego)
- diety eliminacyjne (inne niż wymienione w dietach specjalnych, zalecane w alergiach, czy nietolerancjach pokarmowych)
Zastosowanie wyżej wymienionych diet:
- Dieta podstawowa - Żywienie ludzi zdrowych w różnym wieku.
- Dieta łatwo strawna - Żywienie w stanach gorączkowych, w okresie rekonwalescencji, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, czynnościowe choroby i stany zapalne przewodu pokarmowego, nowotwory jelita grubego, ostre i przewlekłe (rozedma) choroby układu oddechowego, w zaburzeniach krążenia płucnego, wyrównanie choroby nerek i dróg moczowych, wyrównane niedobory składników odżywczych, poleca się również w żywieniu małych dzieci, osób starszych i chorych wymagających dłuższego leczenia.
- Dieta łatwo strawna z ograniczeniem - Przewlekłe zapalenie i kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, choroby miąższu wątroby (przewlekłe zapalenia, niewydolność i marskość), przewlekłe zapalenie trzustki, w okresach zaostrzeń wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.
- Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego - Choroba refluksowa, przewlekłe zapalenie przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy w okresie zaostrzeń, zespoły po wycięciu żołądka lub jelit, przewlekłe nieżyty jelit.
- Dieta łatwo strawna z modyfikacjami konsystencji - Ostre nieżyty żołądkowo- jelitowe, w okresach rekonwalescencji po niektórych zabiegach operacyjnych, zwłaszcza na przewodzie pokarmowym, różne schorzenia jamy ustnej i przełyku, brak uzębienia, trudności w połykaniu, niektórych chorobach zakaźnych, po krwawieniu z przewodu pokarmowego, przy utracie przytomności.
- Dieta łatwo strawna z modyfikacjami konsystencji - Wszystkie stany zwiększonego zapotrzebowania na białko czyli, wyrównana marskość wątroby, rekonwalescencja po zawale mięśnia sercowego, stany pooperacyjne po częściowym wycięciu trzustki czy jelita grubego, zespoły poresekcyjne, stany po urazach czaszki, oparzeniach, wypadkach (wstrząs), wyniszczenie, niedożywienie białkowe (np. choroba nowotworowa, przetokach pooperacyjnych, jadłowstręcie psychicznym itp.), choroba Cushinga, nadczynność tarczycy, po chorobach przebiegających z ujemnym bilansem azotowym.
- Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów - cukrzyca typu pierwszego i typu drugiego.
- Dieta łatwo strawna niskobiałkowa - ostra niewydolność nerek w okresie skąpomoczu lub bezmoczu, przewlekła niewydolność nerek w fazie niewyrównanej, mocznica, niewydolność wątroby.
- Dieta bogatoresztkowa (bogatobłonnikowa) - zaparcia nawykowe, nadmierna pobudliwość jelita grubego, dietoprofilaktyka uchyłkowatości i nowotworów jelita grubego, zapalenia wyrostka robaczkowego, kamicy żółciowej, otyłości, zaburzeń przemiany lipidowej i węglowodanowej.
- Dieta ubogoenergetyczna (niskokaloryczna) - redukcja masy ciała u osób z nadwagą i otyłością.
- Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych - polecana jest jako dieta profilaktyczna i lecznicza w zapobieganiu i dietoterapii hiperlipidemii i miażdżycy naczyń krwionośnych.
- Diety specjalne stosowane w celiakii (bezglutenowa) galaktozemii lub fenyloketonurii - celiakia, fenyloketonuria i inne.
